عجایب فعالیت های مالی آب بر در استان اصفهان - وبلاگ روزنوشت

به گزارش وبلاگ روزنوشت، استان اصفهان با اینکه طی 52 سال اخیر کم بارش تر از 24 استان کشور بوده، اما بیشترین و بالاترین بارگذاری صنایع، سرمایه گذاری داخلی و خارجی در این استان اجرا شده است.

به گزارش گروه مالی وبلاگ روزنوشت، در روز های اخیر تجمع میلیونی اصفهانی ها در کنار زاینده رود خشک شده بازتاب گسترده ای در رسانه های داخلی و خارجی داشت. به همین بهانه به گذشته برگشته ایم تا دلایل بخشی از مشکل کم آبی و بی آبی اصفهانی ها را در گستره تاریخ ردیابی کنیم. آمار ها بسیار غم انگیز است. خلاصه کلام اینکه در استان اصفهان تعادل و توازن بین محیط طبیعی و محیط انسان ساخت به شکل گسترده ای رعایت نشده است. برای نمونه استان اصفهان با اینکه طی 52 سال اخیر کم بارش تر از 24 استان کشور بوده، اما بیشترین و بالاترین بارگذاری صنایع، سرمایه گذاری داخلی و خارجی در این استان انجام شده است. سرمایه گذاری ها و بارگذاری هایی که بدون توجه به ظرفیت و توان محیطی این استان بوده و حالا سیلی های پی درپی طبیعت ما را تنبیه می نماید. این اولین بخش از ماجرا و بخش شناخت محیط استان اصفهان است. اینکه نمایندگان مجلس و نمایندگان محلی با لابی و با تهدید بسیاری از این صنایع را به استان اصفهان برده اند بماند، اینکه بخشی از این صنایع آب بر و سنگین در دوره قبل از انقلاب در این استان بارگذاری شده بماند، اما حالا مساله این است که یک فرایند غلط در بارگذاری صنایع و توسعه منطقه ها مختلف کشور وجود دارد که این فرایند هنوز هم اصلاح نشده و نمی شود. این فرایند که خطرناک تر از هرچیزی است، موضوع بارگذاری صنایع، سدسازی ها، سرمایه گذاری های صنعتی و کشاورزی و خدماتی و... بدون رعایت تکالیف آمایش سرزمین و بدون داشتن پیوست های محیط زیستی است.

در این گزارش تاکید می شود به جای اینکه بعضی اقتصاددانان کشور مساله را صرفا از عینک اصلاح قیمت ها ببینند (نمونه آن اظهارات اخیر یکی از سلبریتی های مالی است) برای یک بار هم که شده بیاییم مشکل کم آبی اصفهان و اغلب نواحی کشور را با عینک عدم توازن و تعادل ببینیم. نتیجه آن، در مرکزیت و موضوع قرارگرفتن آمایش سرزمین است که اتفاقا حلقه مفقوده همه بدبختی ها و نابرنامه ریزی ها و ناهماهنگی ها در این کشور است. کوتاه آنکه، تنظیم روابط بین عوامل انسانی، مالی و محیطی با انگیزه بهره مندی از سرزمین درجهت استفاده شایسته و پایدار از توان انسانی و طبیعی، موردتوجه آمایش سرزمین است. به بیانی دیگر، آمایش سرزمین در پی چیدمان سه مؤلفه مهم جمعیت، سرمایه و منابع طبیعی برای تحقق مطلوب ترین، عادلانه ترین و پایدارترین سازمان فضایی در سرزمین است.

حفاظت کاربری های پایدار اراضی، افزایش بهره وری، کارآیی و بازدهی مالی، توسعه عدالت اجتماعی، برطرف فقر و محرومیت، برقراری تعادل و توازن در برخورداری از سطح معقول توسعه و رفاه در تمام منطقه ها جغرافیایی، ایجاد و تحکیم پیوند های مالی درون و برون منطقه ای و هماهنگ سازی تأثیرات فضایی- زمانی سیاست های بخشی، استانی، منطقه ای و ملی به گونه ای که بتوان اهداف منظره بلندمدت توسعه کشور و مدیریت یکپارچه سرزمین را به صورت تحقق پذیر، متوازن، پایدار و عادلانه عملی ساخت.

رتبه 3 اصفهان در تعداد جمعیت

جمعیت یکی از عناصر بنیادی در برنامه های مالی، اجتماعی و فرهنگی شمرده می شود. بر این اساس، آگاهی از چندوچون جمعیت و شناخت ساختار، ابعاد و گستردگی فضایی آن مهم است. در ایران فرایند توزیع جمعیت در نواحی مختلف جغرافیایی نشان دهنده ناموزونی شدید در توزیع جمعیت در سطح کشور است. بخش بزرگی از نابسامانی های کنونی در شهر ها و روستا های ایران به این ناموزونی در توزیع جمعیت برمی شود. در بعضی قسمت ها جمعیت انبوه است و در پاره ای از منطقه ها، جمعیت پراکنده ای زندگی می نمایند. استان اصفهان یکی از این نقاط است که در کنار جذابیت های تاریخی خود و مرکزیت فرهنگی و هنری و نقش پایتختی در دوره های تاریخی، هم قبل از انقلاب و هم پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بارگذاری های صنایع بزرگ در آن موجب جذب بیش از پیش جمعیت شده است. استان اصفهان براساس آخرین آمار های مرکز آمار ایران طی سال گذشته با جمعیت 5.4 میلیونی خود، پس از تهران با سهم 16.6 درصدی و خراسان رضوی با سهم 8.1 درصدی، در رتبه سوم با حدود 6.4 درصد، بیشترین جمعیت کشور را در خود جای داده است. اگر اولین درس روابط متقابل انسان و محیط را توازن و تعادل بین داده های محیطی با بارگذاری ها و سرمایه گذاری ها و محیط انسان ساخت بدانیم، طبیعی است استان اصفهان با داشتن 5.4 میلیون جمعیت باید به همان اندازه نیز منابع طبیعی داشته باشد و همین طور همه بارگذاری ها و سرمایه گذاری ها و شکل گیری محیط انسان ساخت نیز باید در توازن با این ظرفیت های طبیعی باشد. در ادامه به شاخص هایی اشاره خواهیم کرد که نشان می دهد این توازن بین جمعیت و منابع طبیعی این استان وجود ندارد.

شاید در اینجا این موضوع نیز مطرح شود که استان اصفهان از استان های وسیع کشور است. البته این موضوع درست است و استان اصفهان با داشتن 6/6 درصد از مساحت کشور، رتبه 6 در وسعت پس از استان های سیستان وبلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی، فارس و خراسان رضوی دارد. اما این موضوع را نباید فراموش کرد که مولفه تعداد جمعیت کاملا با شاخص هایی همچون اندازه بارندگی، منابع آبی و دیگر شاخص های طبیعی در ارتباط است و برای استانی مانند اصفهان که بخش بزرگی از مساحت آن خشک و نیمه خشک و لم یزرع است، داشتن همین اندازه جمعیت نیز بیش از ظرفیت های طبیعی و اقلیمی است. البته صرف داشتن جمعیت کم و زیاد در اینجا مساله نیست، بلکه مساله اصلی، پذیرش جمعیت بیش از ظرفیت خود از منطقه ها دیگر درقالب مهاجرت است.

رتبه 25 اصفهان در بارندگی

گفتیم که اولین درس روابط متقابل انسان و محیط، وجود توازن و تعادل بین داده های محیطی با بارگذاری ها و سرمایه گذاری ها و محیط انسان ساخت است. پرواضح است اگر این توازن وجود نداشته باشد، انسان سیلی سختی از موانع طبیعی خواهد خورد. البته شاید فناوری و توسعه علم بتواند تا جایی جلوی خشم و قهر طبیعت را بگیرد، اما زخم های طبیعت بالاخره یک روزی سر باز خواهد نمود. یکی از شاخص هایی که در این گزارش به آن اشاره می کنیم میانگین بارش سالانه است. این شاخص یکی از مهم ترین داده ها و ظرفیت های طبیعت برای بارگذاری ها، به منظور جای دهی و مکان گزینی جمعیت و شکل گیری شهر ها و روستا ها است. نکته قابل تامل اینکه استان اصفهان همچنان که در ادامه خواهیم گفت، یکی از استان هایی است که بیشترین بارگذاری صنایع و ازجمله صنایع آب بر و سنگین در آن انجام شده و رتبه سوم در تعداد جمعیت را در کشور دارد. با این حال اندازه بارندگی سالانه این استان در یک دوره بلندمدت 52 ساله، 124 میلیمتر بوده که این اندازه حتی 39 درصد نیز از میانیگن بارش کشور در دوره بلندمدت 52 ساله کمتر است. این آمار استان اصفهان را در رتبه 25 بین 31 استان قرار می دهد. معنی این جملات این است که بارندگی استان اصفهان تنها از استان های یزد، سمنان، سیستان وبلوچستان، خراسان جنوبی، کرمان و قم بیشتر است. برای درک ناچیز بودن بارندگی در استان اصفهان کافی است به این آمار ها توجه کنیم: اندازه بارش گیلان 5/5 برابر اصفهان است، اندازه بارش کهگیلویه وبویراحمد 4.7 برابر اصفهان است. بارش چهارمحال وبختیاری نیز 4.6 برابر استان اصفهان است. توجه داشته باشیم براساس رده بندی اقلیمی دنیا، کشورمان ایران در یک منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده است که جزء کم بارش ترین نقاط نیز محسوب می شود، حالا اینکه بارش استان اصفهان 39 درصد نیز از میانگین کشور پایین تر باشد، عمق فاجعه قطعا بیش از پیش آشکار خواهد شد.

رتبه اول جذب سرمایه گذاری در صنعت

درخصوص سرمایه گذاری خارجی، گرچه فرایند جذب سرمایه گذاری در ایران در مقایسه با دیگر کشور ها ازجمله کشور های منطقه چندان قابل تعریف نیست، اما نکته جالب توجه این است که همین اندازه اندک سرمایه گذاری خارجی نیز در ایران به شکل نامتوازن توزیع شده است. یکی از نمودار های این گزارش توزیع فضایی سرمایه گذاری خارجی در بین بخش های صنعت استان ها را بیان می نماید. براساس این نمودار، 9 استان بیشترین سرمایه گذاری خارجی را در یک دوره بلندمدت دریافت نموده اند که استان اصفهان رتبه اول را حتی جلوتر از استان تهران دارد. این نمودار نشان می دهد توزیع فضایی سرمایه گذاری خارجی در بخش صنعت ایران در بین استان های کشور، به صورت نابرابر شکل گرفته است. به طوری که عمده سرمایه گذاری ها بین سه استان اصفهان، بوشهر و تهران تقسیم شده و دیگر استان ها چندان در این موضوع دخالت داده نشده اند. شرایط و فرایند مشابهی برای سرمایه گذاری داخلی در بخش صنعت نیز همچون سرمایه گذاری خارجی وجود دارد.

اصفهان در رتبه اول مصرف انرژی

انرژی به عنوان یکی از مهم ترین عوامل فراوری و بعلاوه به عنوان یکی از ضروری ترین محصولات نهایی، جایگاه ویژه ای در رشد و توسعه مالی کشور دارا است. از سوی دیگر، با توجه به گستردگی منابع انرژی در ایران و بعلاوه تاثیرات سوءمصرف انرژی بر آلودگی هوا و تغییرات آب و هوایی، برنامه ریزی برای مصرف انرژی اهمیت فراوان داشته و باید با دقت بسیار انجام شود. براساس آمار های رسمی کشور، حدود 24 درصد از انرژی کشور در بخش صنعت مصرف می شود. این آمار ها نشان می دهد استان اصفهان رتبه اول را در مصرف انرژی دارد. پس از این استان، خوزستان و در رتبه سوم تهران قرار گرفته است. مرکزی چهارم، هرمزگان پنجم و بوشهر و یزد به ترتیب ششم و هفتم هستند.

اصفهان رتبه 3 استقرار واحد های فولادی و معدنی

ایجاد قطب های رشد، استراتژی جایگزین واردات و توسعه کریدور های صنعتی قبل از انقلاب و تداوم این سیاست ها در سال های پس از انقلاب باعث شده تا در بعضی از منطقه ها کشور که خود جاذب بسیاری از فعالیت های خدماتی و زیربنایی بوده اند، همچنان موجب جذب جمعیت های تازه شده و انباشتی ناشی از سرمایه گذاری های گذشته در این نواحی دور و تسلسل باطلی را به وجود آورده است که همچنان به عنوان کانون های جاذب جمعیت و فعالیت عمل نمایند و دامنه و شدت عدم تعادل ها را در کشور تشدید نمایند. فرآیندی که بازتاب آن در شاخص های توسعه منطقه ها مختلف کشور مشهود بوده و شکاف زیادی بین این منطقه ها و نواحی پیرامون مشاهده می شود.

اما اثرات این عدم توازن حالا بعد منفی دیگری را نیز از خود نشان داده، آن هم خشم و قهر طبیعت است که نمونه شاخص آن در فلات مرکزی ایران و استان هایی همچون اصفهان و کرمان و یزد و... دیده می شود. در ادامه به بعضی از این عدم توازن ها اشاره می کنیم که هم مشکلاتی را در سطح کشور از لحاظ برخورداری یا عدم برخورداری به وجود آورده و هم عوارض این توسعه نامتوازن دامن خود استان ها را گرفته است.

نمونه جالب توجه این عدم توازن (در سطح ملی و عدم توازن با منابع طبیعی در داخل استان) مربوط به نقشه ای است که در این گزارش به آن اشاره می کنیم. طبق این نقشه که شرایط پراکنش واحد های معدنی و فولادی کشور را نشان می دهد؛ بخش عمده ای از صنایع سنگین و بزرگ کشور در استان های اصفهان، کرمان و یزد واقع شده اند، استان هایی که در مولفه هایی همچون بارش و رطوبت و دیگر مولفه های اقلیمی رتبه های آخر را در کشور دارند. به نظر می رسد این بارگذاری های خارج از توان طبیعی و محیطی این استان ها، عملا اعلام جنگ ما به طبیعت در این منطقه ها است که حالا سیلی های خود را با خشکسالی و خشک شدن منابع آبی و زاینده رود ها نشان می دهد.

آن طور که در این نقشه نمایش داده شده، استان اصفهان پس از استان های کرمان و خراسان رضوی رتبه سوم را در دارا بودن واحد های معدنی و فولادی داشته و در رتبه بعد استان یزد قرار گرفته است. پس این روز ها که کمبود منابع آبی مردم اصفهان را به تجمع میلیونی وادار نموده باید این سوال را پرسید که در این کشور ما با چه اجازه ای این گونه بی رحمانه با طبیعت رفتار نموده ایم که حالا بخواهد با سیلی جواب ما را بدهد. البته این نکته قابل ذکر است که بخشی از این سرمایه گذاری ها قبل از انقلاب انجام شده، اما باید در سال های پس از جنگ تحمیلی که در کشور برنامه آمایش سرزمین تهیه شد، از بحرانی تر شدن اوضاع جلوگیری می شد.

اصفهان رتبه 2 دریافت مجوز های صنعتی از سال 1330

برای اینکه تصویر جامع تری از استقرار صنایع در استان اصفهان داشته باشیم، به چند شاخص در اینجا اشاره می کنیم که منبع همگی آن ها گزارش آمایش سرزمین مصوب اسفندماه سال 1399 است. یکی از این شاخص های صنعتی، تعداد کارگاه های صنعتی 10 نفر کارکن و بیشتر کشور است. با آنالیز پراکنش فضایی این کارگاه در سطح استان های کشور این نتیجه حاصل شده است که درحال حاضر بیشترین سهم از کارگاه های صنعتی در استان تهران استقرار یافته اند. از 13 هزار و 123 کارگاه صنعتی 10 نفر کارکن و بیشتر کشور، 14.4 درصد آن ها در استان تهران واقع شده است. پس از این استان؛ اصفهان با دارا بودن 11.5 درصد دوم است. جهت آنالیز دقیق تر پراکنش فضایی واحد های صنعتی کشور، آمار و اطلاعات مربوط به مجوز های صنعتی صادرشده در کشور از دهه 1330 تا به امروز واکاوی شده است. از این آمار می توان به شاخص هایی دست یافت که دید بهتری از ساختار صنعتی کشور ارائه می دهد. براساس آمار های وزارت صنعت، معدن و تجارت در فرایند تاریخی بیش از نیم قرن اخیر، بیش از 180 هزار مجوز صنعتی در کشور صادر شده است. از این تعداد بالاترین سهم به استان های تهران، اصفهان و خراسان رضوی، البرز، قزوین و آذربایجان شرقی اختصاص دارد. به طوری که سهم تهران 17 درصد و اصفهان 9 درصد و خراسان رضوی و البرز هر کدام 7 درصد است.

اصفهان رتبه دوم استقرار صنایع سنگین را دارد

به جهت آنکه بتوان به تحلیل جامع تری از ساختار صنعتی کشور دست یافت، طبقه بندی ذیل مورد استفاده قرار گرفته و فعالیت های صنعتی درحال بهره برداری کشور با این گروه بندی به دو رسته فعالیت های سنگین و نیمه سنگین و صنایع سبک و IT تقسیم بندی شده اند. همه اطلاعات و داده های این بخش از گزارش های آمایش سرزمین مصوب اسفند 99 گرفته شده است. پراکنش فضایی صنایع سنگین و سبک کشور در نمودار ها قابل مشاهده است. همان طور که ملاحظه می شود بالاترین سهم از صنایع سنگین و نیمه سنگین کشور به استان های تهران و اصفهان، خراسان رضوی، البرز و قزوین اختصاص دارد. استان تهران به تنهایی محل استقرار بیش از 16 درصد از کل صنایع سنگین و نیمه سنگین کشور است. این درحالی است که این استان به عنوان مرکز اداری و سیاسی کشور، با محدودیت های آب، زمین و انرژی زیادی روبرو است. استان اصفهان نیز که در پهنه مرکزی کشور قرار گرفته و بخش اعظمی از صنایع فولاد و پتروشیمی در آن استقرار یافته اند، دیگر قطب صنایع سنگین و نیمه سنگین کشور محسوب می شود. سهم این استان کم آب و واقع شده در منطقه خشک و نیمه خشک ایران از کل صنایع سنگین کشور 10 درصد است.

پراکنش فضایی صنایع سبک نشان دهنده آن است که استان های تهران، اصفهان و خراسان رضوی همچنان بیشترین سهم از این گروه صنایع را به خود اختصاص داده اند. استان های البرز، آذربایجان شرقی، فارس، گیلان و مازندران و قزوین استان هایی هستند که سهم صنایع سبک در آن ها بیش از 4 درصد است. طبق این آمار ها که در نمودار قابل مشاهده است، 17 درصد از صنایع سبک کشور در استان تهران واقع شده و پس از آن، استان اصفهان با دارا بودن نزدیک به 9 درصد از صنابع سبک کشور، رتبه دوم را به خود اختصاص داده است. خراسان رضوی با 7 و البرز با 6.5 درصد در رتبه های بعدی هستند.

یکی دیگر از شاخص هایی که در تحلیل ساختار فضایی واحد های صنعتی حائز اهمیت است، گرایش های صنعتی استان ها با توجه به تعداد مجوز های صادرشده جهت احداث است. این شاخص نشان دهنده آن است که تقاضا برای احداث و ایجاد هرکدام از گروه های صنایع به چه اندازه است و بدین ترتیب می توان گرایش های سرمایه گذاری صنعتی در استان ها را مشخص کرد.

در گزارش پیش رو آمار تعداد جواز های تاسیس صادرشده به وسیله وزارت صنعت، معدن و تجارت از دهه 1330 شمسی تا به امروز مورد آنالیز قرار گرفته شده است. آنالیز گرایش صنعتی کشور نشان دهنده آن است که صنایع سنگین بیشترین سهم از مجوز های صنعتی اخذ شده را به خود اختصاص داده اند و درمجموع، از میان کل مجوز های صنعتی صادرشده در کشور، سهم 53 درصدی به صنایع سنگین و نیمه سنگین اختصاص دارد. درخصوص ترکیب صنایع سنگین در سطح استان های کشور این نتیجه حاصل شده است که در استان های مرکزی، هرمزگان، کهگیلویه وبویراحمد، سمنان، قزوین، خراسان جنوبی، اصفهان، کردستان، سیستان وبلوچستان، همدان، قم، لرستان، کرمانشاه، ایلام، البرز، تهران، خراسان شمالی، خراسان رضوی و خوزستان بیش از نیمی از صنایعی که پروانه ساخت اخذ نموده اند، صنایع سنگین بوده اند.

اصفهان رتبه اول خوشه های صنعتی است

مفهوم خوشه صنعتی اشاره به مجموعه ای از بنگاه ها دارد که محصولات مشابهی را فراوری می نمایند یا بنگاه هایی که در شبکه های تامین عمودی و افقی قرار دارند. درواقع خوشه ها را می توان به صورت شبکه هایی از بنگاه های به هم وابسته، نهاد های فراوری دانش (دانشگاه ها، موسسات تحقیقاتی)، سازمان های میانجی (نظیر ارائه دهندگان خدمات فنی و مشاوره) و مشتریان که در زنجیره فراوری ارزش افزوده با هم مرتبط شده اند، تعریف کرد. خوشه به طور طبیعی اتفاق می افتد، اما می تواند به طور استراتژیک پیشرفته و تشویق شود. نکته جالب توجه این است که آنالیز شرایط خوشه های صنعتی در ایران نیز نشان دهنده آن است که 387 خوشه صنعتی در ایران شناسایی شده است که بالاترین سهم آن به استان اصفهان با 65 خوشه بازمی شود.

کم بارش ترین استان رتبه 6 در کشاورزی را دارد

یکی دیگر از عجایب توسعه فعالیت های مالی آب بر در استان اصفهان، رتبه های این استان در فراوریات کشاورزی و دامی است. طبق آمار و اطلاعات وزارت جهاد کشاورزی، در سال 1399 از 92 میلیون تن محصولات زراعی فراوریی کشور، استان اصفهان با فراوری نزدیک به 5 درصد از آن، رتبه پنجم را در بین 31 استان پس از استان های خوزستان، فارس، کرمان و خراسان رضوی داشته است. در بخش فراوریات باغی نیز این استان از 24.5 میلیون تن محصولات باغی فراوریشده طی سال 1399 در ایران، سهم 3.6 درصدی داشته و رتبه هشتم را در بین 31 استان دارد. در بخش فراوریات دامی نیز، این استان سال گذشته 5.7 درصد از گوشت قرمز کشور، 12.8 درصد از شیر فراوریی کشور، 7.5 درصد از گوشت مرغ فراوریی کشور، 13.9 درصد از تخم مرغ فراوریی کشور و 3.9 درصد از عسل فراوریی کشور را فراوری نموده است. به عبارتی این استان در حوزه فراوریات کشاورزی نیز به رغم اینکه از 24 استان کشور کم بارش تر است، اما درمجموع رتبه 6 را در فراوریات کشاورزی کشور دارد.